Бу jуукта бистиҥ газетке Оҥдой аймакта Кулады jурттаҥ мындый самара келди: «Бистиҥ jуртта цифровой телекӧрӱлтени кӧрӧрине кӧчкӧнинеҥ бери эки jылдаҥ кӧп ӧй ӧткӧн. Вышка-антеннаны тургузып салган. 2013 jылда 10 каналды ончозын кӧрдис. Телевизорго приставка садып алып тургузала, кышкы Олимпиаданы, футболло телекейлик чемпионатты кӧрдис. Jе быjыл jаан изӱ айдыҥ учынаҥ бери телеканалдар ӱзе jоголып калды. Бу нениҥ учун онойдо бергенин билер-оҥдоор кижи jок. «Алтайдыҥ Чолмоны» газетте куран айдыҥ учында «Протон» деп ракета ак-айаска учар, ол орбитага 2 спутник jетирер, цифровой телекӧрӱлтеде 32 канал болор деген jетирӱ болгон эди. Jе эмдиге jетире кӧрӧр арга jок. Кезик улус телевизорго ӧскӧ приставка алар керек дежет, онызы чын ба? Цифровой телекӧрӱлте качан оҥдолор, качан оны кӧрӧр арга болор? Б. К.».
Бу самараны бичиген кижи бойыныҥ ады-jолын толо бичибеген де болзо, самарада айдылган сурактарла Алтай Республиканыҥ РТПЦ-зыныҥ (радиотелевизионный передающий центр) цифровой эфирный телекӧрӱлтениҥ сетиниҥ ӧзӱми аайынча баш инженериниҥ ордынчызы Артем Олегович САРЫЧЕВКЕ баштандыс, ол берген карууны jарлайдыс:
—Цифровой телекӧрӱлтениҥ бистиҥ ороондогы тӱӱкизи керегинде кыскарта айтса, озо ло баштап телекӧрӱлтениҥ мындый стандарт-бӱдӱмин орооныстыҥ ӧскӧ ороондорло гран-кыйуларында турган 12 талазында иштедип баштаган болгон. Озолондыра темдектелгениле, тургуза ӧйдӧ эки мультиплекс (мультиплекс дегени—бир канча цифровой телеканалдарды бирлик цифровой пакетке кийдиргени) иштеп баштаары темдектелген болгон. Jе акча-манат jанынаҥ кызалаҥ болгонынаҥ улам бу иш-амаду jӱрӱмде бӱтпей калды, jартап айтса, бир ле уунда аналоговый ла цифровой телекӧрӱлтелер ӧткӱрерине акча jок. Оныҥ да учун экинчи мультиплекске кирген вещательдер ол иш-амадуны 2018 jылга jетире токтодып салзын деген окылу баштану эткен.
Бистиҥ талада кезик jурттарда цифровой он телеканал ла ол ок ӧйдӧ Горно-Алтайскта, Маймада ла калага jуукташ jурттарда 20 телеканал кӧрӱп турганы jанынаҥ jартамал мындый. База ла акча-манат jанынаҥ кызалаҥнаҥ улам 20 телеканалды jӱк ле чуктай jаткан эл-jоныныҥ тоозы 100 муҥнаҥ кӧп кижилӱ jерде иштедер деген ээжи бар. Бу ээжиге кала ла оны айландыра jурттар келижет, оныҥ да учун мында 20 телеканалду экинчи мультиплекс иштейт. ӧскӧ аймактарда чуктай jаткан ончо кире албатылу jерлер jок учун олордо баштапкы ла мультиплекс (10 телеканал) иштейт.
Ол 100 муҥ деген тооны 50 муҥга jетире астадары jанынаҥ шӱӱлтелер бар, jе онызы тургуза ӧйдӧ jӱк ле куучындар. Бу суракты jаҥыс ла телекӧрӱлтелер ӧткӱрерин тӧзӧӧри jанынаҥ ороон кеминдеги бийиктей турган башкарту аайлаар аргалу. Сурактыҥ аайы кандый болорын ӧй кӧргӱскей.
Бис jаҥы стандартка 2011 jылда кӧчкӧнис, экинчи мультиплекске кӧчӧри jанынаҥ иштерди 2013 jылдыҥ jайында бӱдӱрип салганыс. Чынынча айтса, ол ишти бу ӧйгӧ jетире чӧйгӧнистиҥ шылтагы мындый: экинчи мультиплексти тузаланарына табыштырарын ла эл-jон керектӱ jазалдарды садып аларын сакыганыс.
Куладыда айалга керегинде айтса, мында керектиҥ аайы кандый болгонын специалисттерге таҥынаҥ кӧрӧр керек. Кемде де айылыныҥ ичинде эки айры тегин ле антенна, оны бис «рогатка» деп адайдыс, турган эмезе телевизоры эски приставкалу. Экинчи мультиплекске кӧчкӧн кийнинеҥ эл-jонго эски приставкаларды ӧскӧзиле солыырга келишкен, ол jаҥы приставкаларды экинчи поколениениҥ приставкалары деп адайт. Эски приставкалардыҥ ады-таҥмазында «Т» танык бичилген болзо, jаҥызында ого ӱзеери 2 тоо бар. Магазиндердиҥ садучылары ол приставкаларды jакшы билер. Оноҥ ол приставкаларды jербойына келиштирте программировать эдерин ундыбас керек.
Ол ло телевизордыҥ антенназынаҥ кӧп неме база камаанду. Бисте цифровой телекӧрӱлте иштеп баштап турарда, Майма аймакта Карасук jурттыҥ улузынаҥ телевизорыс иштебей турган деген комыдалдар кӧп болгон. Бистиҥ специалисттер барып кӧрӧр болзо, кезик улустыҥ айылында «рогатка» деген антенналар столдыҥ алдында турганы, ол ло антенналардыҥ кезигиниҥ айрылары сынык болгоны jарталган. Улус мынаҥ озо бу ла антенналар иштеген болгон дешкен. Jе цифровой телекӧрӱлтениҥ некелтезиле, телевизордо дециметровый диапозонду антенна болор учурлу эмезе антенна jердеҥ он метр бийигинде тургузылар керек—вышка-антенна jанында болзо, ол кире бийигине тургуспаска да jараар. Улуска эҥ ле эптӱзи айылыныҥ тыштында тургузып турган антенналар. Уйан антенналарда вышкадаҥ келген сигналдарды телевизордыҥ экранына кӧргӱзерге чыдалы jетпес.
Баштапкы мультиплекстеҥ экинчизине кӧчӱп турар тушта телекӧрӱлтеде ӱзӱктелиш база болгон.
Эмди 32 телеканал керегинде. Бистиҥ телекӧрӱлтени jеткилдеери аайынча АМ-4 таҥмалу спутник ӱрелип, 2011 jылдыҥ куран айыныҥ 18-чи кӱнинде ак-айастаҥ теҥистиҥ тӱбиндӧӧн келип тӱшкенин улус уккан ла болбой. Мынаҥ улам телекӧрӱлтеде ӱзӱктелиш база болгон. Оныҥ кийнинеҥ АМ-5 таҥмалу спутникти ак-айаска чыгаргандар, jе бу спутник орооныстыҥ jаҥыс ла кӱнчыгыш талазын jеткилдейт ле бистиҥ тала оныҥ jеткилдежине кирбейт. Соҥында АМ-4Р таҥмалу спутникти ак-айаска чыгарарда, ол орбитага чыгардыҥ бери jанында бололо, база ла jылыйып калган. 32 телеканал болор деген куучын бу технический шылтактардаҥ улам анайып ла шык-мык болуп калды. Ол кире кӧп телеканалдарды качан кӧрӧрис тургуза ӧйдӧ jарт эмес. Телекӧрӱлте jанынаҥ бӱгӱнги айалга 2018 jылга jетире болор деп айдып салар керек.
Госпрограмма аайынча болзо, 20 телеканал акча тӧлӧбӧзинеҥ болор керек. Оныҥ кийнинеҥ акчазын тӧлӧдип ӧткӱрер телеканалдардыҥ ӱзеери пакеди де болордоҥ айабас.
А. СУЛУКОВ.
