2015 jылдыҥ чаган айынаҥ ала ”Кыймыктатпас ар-jӧӧжӧниҥ каланын тӧлӧӧри керегинде“ федерал jасак чыду алынар. Бу каланды чоттоор тӧс кӧргӱзӱ—ол кадастровый баазы болор. Тегин сӧслӧ айтса, рыноктогы баазына jуук баала чоттолор. Юридический де, таҥынаҥ да улуска (физический лицолор) бу каланды тӧлӧӧри кӱчке келижер деген шӱӱлте бар. Бистиҥ республикада кыймыктатпас ар-jӧӧжӧниҥ каланын тӧлӧӧри jӱк юридический лицолорго кубулып jат, таҥынаҥ улуска некелтелер азыйгы бойы артат: инвентаризационный баазыла чоттолор. Чыду алынатан jаҥы федерал jасак талаларга 2020 jылга jетире аjыктанар, сананар ӧй берет. Кыймыктатпас ар-jӧӧжӧниҥ кадастровый баазын тургузар ээжи керегинде шӱӱлтезин Алтай Республиканыҥ депутады, ”Майма аймак“ муниципал тӧзӧлмӧдӧги ”БТИ” МУП-тыҥ башкараачызы Евгений Асканаков айдат.
—Евгений Семенович, бӱгӱнги кӱнде кыймыктатпас ар-jӧӧжӧгӧ калан саларыныҥ jаҥы ээжизи керегинде башка-башка шӱӱлтелер угарга келижет. Слердиҥ иштеп турган БТИ бу суракла кӧп jылдарга иштеп келген. Слер иштеген ченемелдеҥ кӧрӱп, бу jаҥырту керегинде нени айдарыгар?
—Бӱгӱнги кӱнде бистиҥ ороондо ”Россия Федерациязында баалар салар иш керегинде“ деп jасак иштейт. Ол аайынча талаларга кыймыктатпас ар-jӧӧжӧгӧ каланды кадастровый баала тургузар чыдулар берилген. Документте баа тургузар иштиҥ ӧйи база кӧргӱзилген—беш jылда бир катаптаҥ ас эмес. Ишти jакшы кеминде ӧткӱрерге баа тургузар комиссия тӧзӧлӧт, ого jаҥныҥ чыгартулу улузыла коштой баа тургузаачылар (оценщики) база кийдирилет. Санааркаар шылтак jок то ошкош. Ого ӱзеери кыймыктатпас ар-jӧӧжӧгӧ баа саларыныҥ тӧс кӧргӱзӱлери алынган: кыймыктатпас ар-jӧӧжӧниҥ тудулган ӧйи, кеми, строительный материалы, канча катту болгоны, ар-jӧӧжӧниҥ текши айалгазы. Онойдо ок кыймыктатпас ар-jӧӧжӧ кайда тузаланылып турганы—коммерцияда ба, производстводо бо эмезе jадар тура ба—база аjаруга алынат. Кадастровый службаныҥ ишчизи баа салар тушта, кыймыктатпас ар-jӧӧжӧниҥ каланыҥ эмезе jурттыҥ тӧс jеринеҥ, транспорт jӱрер jерлердеҥ ыраагын, тӧс автоjолдорго, темир jолдыҥ станцияларына эмезе метрого jуугын аjаруга алат. Таланыҥ экономиказыныҥ айалгазына, талада орто ишjалдыҥ кемине база аjару салары айдылган.
Айдарда, баа тургузар иш бастыра jанынаҥ быжулалган ошкош. Jе jӱрӱмде ончозын аjаруга алар арга jок. Специалист те эмес ишчиге бу ээжини бузары кӱч болбос. Темдек эдип кадастровый баа тургузарына кийдирилбеген бир ле керекти алалы: микрорайонныҥ келер ӧйдӧ ӧзӱми. Бир тушта jаҥы jол ӧткӱрилгени тураныҥ баазы бийиктеерине экелер аргалу, экинчи тушта ол ло автоjолдыҥ эмезе темир jолдыҥ станциязыныҥ jуугы бааны jабызадар аргалу. Баа тургузаачылар дезе бу jаҥыртуны рыноктогы бааны бийиктедип турган тооломго кийдирип койгондор. Айдарда, кадастровый баа бийиктеер, оныҥ шылтузында калан бийиктеер. Оныла коштой, jасак аайынча кадастровый службаныҥ тургускан баазын jуук беш jылда кубултар арга jок болор.
—Слердиҥ айткан бир ле темдегеердеҥ кӧргӧндӧ, кандый кӧп курч сурактар тура берери jарт. Баа тургузар кӧргӱзӱлер рыноктыҥ некелтелерине тӧзӧлгӧлӧнгӧн, олор дезе сӱреен кубулчаҥ дезеер?
—Мен оны ла айдарга санангам: кадас- тровый баа тургузар ээжи ончо бар айалгаларды аjаруга албай jат. Кыймыктатпас ар-jӧӧжӧниҥ рыногы улайын ла кубулып jат. Кече jакшы болгоны, бӱгӱн учурын jылыйтат. Кижи ар-jӧӧжӧзиниҥ каланын рыноктыҥ баазыла тургусканда, шорлонып jат, ончозын ла аjаруга албай тургузылган кадастровый баа бӱгӱнги кӱнге келишпей барар, чик jок бийик болор деп сананадым. Jаҥы jасакты jӧптӧп тура, бис бу каланнаҥ тургуза ла кӧп акча-манат аларга амадаган эмезис не. Бӱгӱн каланныҥ иштеп турган системазын керектӱ кеминде иштеткени jаан учурлу. Улус калан тӧлӧӧринеҥ кыйар аргалар бедиребес учурлу. Бистиҥ калан тӧлӧӧчилердиҥ культуразын бийиктедер ӧй келген деп айдарга турум. Jонjӱрӱмдик турумкай айалганы буспаска, ончо jаҥыртуларды аjыктанып, аjарулу эдери керектӱзин jӱрӱм кӧргӱзет.
Бу jасак талаларга аjыктанар, ченеер арга берип турганы jакшы. Тала-субъекттерде баа тургузар jаҥыртуны тузаланып турган ӧскӧ талалардыҥ ченемелин кӧрӱп, сананар ӧй бар. Мен бодозом, бу jасакты иштеткенинеҥ республиканыҥ бюджеди тыҥ ла билдирлӱ кӧптӧбӧс. Ченелте ӧткӱрилип турган талаларда айалга онызын кӧргӱзет. Новосибирсктиҥ jаҥдары бу jаҥыртуны бастыра jерлерде кийдирерге меҥдебес деп шӱӱгендер. Нениҥ учун дезе, ченелте ӧткӱрилгенинеҥ казнада акча-манат тыҥ ла кӧптӧбӧгӧн, jе jарт эмес сурактар толо болгон. Ол тоодо аргачылардыҥ да, таҥынаҥ улустыҥ да jанынаҥ. Юридический лицолор бийиктедилген калан тӧлӧмирлердеҥ кыйар jол бедирегендер. Ондый кыйар арга да бар: jаргыга барала, кадастровый баа рыноктозынаҥ бийик деп jартажып, ойноп алары.
Ондый учуралдар болгон. Республиканыҥ тӧс калазындагы jаан магазиндер арбитраж jаргыда бойлорына jердиҥ jеҥилтилген каланын ойноп алгандар. Таҥынаҥ да улус кыймыктатпас ар-jӧӧжӧзине jаан калан алала, тӧлӧӧр деп бодобойдым. Бистиҥ улус мындый сурактарда билгир болуп браатканын темдектеер керек. Ондый болордо, мында jӱк юристтер мӧрлӱ артар деп сананадым. Олор jаан кирелте аларга бу суракла элбек реклама-jарлар эдип турулар.
Jаҥыртулу калан тургусканынаҥ ол ло аргачылардаҥ jаан тӧлӧмирлер алар деген амадуны мен оҥдоп jадым. Jе бис озолодо кӧрӧр учурлу: тегин де jӱзӱн-башка тӧлӧмирлерге бастырган аргачылар ондый тӧлӧмирлер тӧлӧӧр аргазы бар ба, онызыла бис экономикабыстыҥ ӧзӱмин jаба баспазыс па?..
АР-диҥ Эл Курултайыныҥ пресс-службазы
